ေထရ၀ါဒ မွတ္တမ္း

(ယခု ေဖာ္ျပပါ ေဆာင္းပါသည္ ဗုဒၶတကၠသိုလ္(ရန္ကုန္) သို႔ ဘီေအ-ဓမၼာစရိယ၊ဘြဲ႔အတြက္ မိမိတင္သြင္းခဲ့ေသာ က်မ္းစာမွ စာဖတ္သူမ်ားအား ဘာသာေရးအၾကားအျမင္ ဗဟုသုတ ရရွိႏိုင္ ေစရန္စိတ္ရည္သန္ကာ ေဖာ္ျပလိုက္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္။) ဗုဒၶျမတ္စြာေဟာၾကားလမ္းညႊန္ေတာ္မူခဲ့သည့္တရာေတာ္မ်ားအတိုင္းလိုက္နာက်င့္သံုးကုန္ေသာသူတို႔အား ေ၀ါဟာရအမည္နာမအားျဖင့္ `ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား´ဟုေခၚဆိုၾကပါသည္။ ထိုဗုဒၶဘာသာသသည္လည္း သရုပ္အားျဖင့္ `ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ´ ဟူ၍ အဓိက ဂိုဏ္ႀကီးႏွစ္ဂိုဏ္ရွိပါသည္။ ထိုဂိုဏ္ႀကီးႏွစ္ဂိုဏ္သည္ ဗုဒၶျမတ္စြာ မဟာပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူၿပီးမွသာလွ်င္ ကြဲျပားသြားၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ေထရ၀ါဒဟူသည္ `ေထရာနံ ၀ါေဒါ ေထရ၀ါေဒါ´ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ သို႔မဟုတ္ ပရိယတၱိ၊ပဋိပတၱိ၊ ပဋိေ၀ဓ အစရွိေသာ

ဂုဏ္အရည္အခ်င္းတို႔ႏွင့္ ျပည့္စံုေတာ္မူၾကကုန္ေသာ မေထရ္ အ ရွင္ ျမတ္ တို႔ သည္ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ဓမၼ၊၀ိနယ တရားေတာ္တို႔ကို ျပဳျပင္ျခင္း၊ ျဖည့္စြက္ျခင္း၊ ေျပာင္း လႊဲျခင္းမရွိပဲ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ လက္ထက္ေတာ္ကအတိုင္း လိုက္နာက်င့္သံုးၾကေသာ မူ၀ါဒကို ေထရ၀ါဒ ဟုေခၚဆိုပါသည္။ က်မ္းမွာေတြ႔ရ ေထရ၀ါဒ ေ၀ါဟာရ ထိုေထရ၀ါဒ ဟုေသာ အသံုးေ၀ါဟာရႏွင့္ ပါတ္သက္၍ ပါဠိေတာ္၊ အ႒ာကထာ၊ဋီကာ အစရွိေသာ က်မ္းစာတို႔တြင္ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႔ရွိရပါသည္။ (၁) သမာပတ္ကိုသိမူ၍ မတုန္မလႈပ္ၿမဲဲဲျမံေသာ၀ါဒကို `ေထရ၀ါဒ´ဟူ၍ ဗုဒၶျမတ္စြာ ကိုယ္ေတာ္တိုင္သံုးေတာ္မူခဲ့ပါသည္။ မ၊၁၊၂၂၀၊ မ၊၂၊၂၈၀(ဘီစီ-၅၀၀-စုခန္႔) (၂) တတိယ သဂၤ ါယနာေခတ္ (ဘီစီ-၂၃၉)၌ အရွင္မဟာေမဂၢလိပုတၱတိႆ မေထရ္ သည္ ပဋိကတ္ေတာ္မ်ားးကို သင္ၾကားရာတြင္ `သဗၺံ ေထရ၀ါဒံ ´ ဟုေတြ႔ရွိရပါသည္။ ၀ိ႒၊၁၊၃၉။ (ဘီစီ-၂၀၀-စု) (၃)သဂၤ ါယနာ ႏွစ္ႀကိမ္တင္အပ္ေသာ ပါဠိေတာ္စကားအစဥ္ (သာရတၱ ၊၁၊၁၃၅) ေအဒီ-၄၀၀-၅၀၀)စုခန္႔ မဟာသဃၤ ိက ဂိုဏ္ အစရွိေသာ ဂိုဏ္တို႔၏ အယူတို႔မွ ကြဲျပားျခားနားေစရန္အလို႔ငွာ ေထရ၀ါဒ ဟုသံုးစြဲခဲ႔ျခင္းျဖစ္သည္။ (၄) ၀ိဘဇၨ၀ါဒ ကိုလည္း ေထရ၀ါဒ ဟုေခၚဆိုၾကပါသည္။ (၀ိမတိ၊၁၊၃၀)ေအဒီ-၄၀၀-၅၀၀ စုခန္႔ (၅)ေထရ၀ါဒသည္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ တရားေတာ္မူရင္းအတိုင္းပင္ မကြဲမျပား တစ္သား တည္းက်န္ရစ္ခဲ့ေသာ ၀ါဒျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အဘိႏၷ လဒၶိက ဟုသံုးသည္။ ေအဒီ ၄၀၀-၅၀၀ မဟာသဃၤ ိက စသည့္၀ါဒကြဲမ်ားကို ဘိႏၷလဒၶိက ဟု အျပန္အားျဖင့္ အသံုးျပဳေခၚေ၀ၚႀကပါသည္။ အထက္ပါ အ႒ကထာ၊ဋီကာက်မ္းမ်ားကိုေထာက္ရႈ၍ ဒုတိယသဂၤ ါယနာအထိ ေထ ရ၀ါဒ ၊ မဟာဃၤိကစသည္ျဖင့္မကြဲျ ပားေသးေႀကာင္းေတြ႔ရွိရေပသည္။ `ဓမၼ၊၀ိနယ´ ဟူ၍သာ ေခၚဆိုသံုးစြဲၾကပါသည္။ ထိုကဲ႔သို႔ ဓမၼ ၊၀ိနယ ဟူ၍ ေခၚဆိုသံုးစြဲပံုကို ေအာက္ပါ အတိုင္းေလ့လာ ေတြ႔ရွိ ႏိုင္ ပါသည္။ ေယာ ေခါ အာနႏၵ မယာ ဓေမၼာ စ ၀ိနေယာစ ေဒသိေတာ ပညေတၱာ၊ ေသာ ေ၀ါ မမစၥေယန သတၳာ။ (ဒီ၊၂၊ ၁၂၆) ယႏၷဴနာ မယံ အာ၀ုေတာ ဓမၼဥၥ ၀ိနယဥၥ သဂၤ ါေယယ်ာမ အာ၀ုေတာ ကိ ံပဌမံ သဂၤ ါယာမ ဓမၼံ၀ါ ၀ိနယံ၀ါ။ (၀ိ၊႒၊ ၂၊၁၃၊-၁၁) ပထမဆံုး ေထရ၀ါဒကိုအသံုးျပဳျခင္း ေထရ၀ါဒဟူေသာ အသံုးကို အစဆံုးစတင္၍ သံုးစြဲခဲ့သည္မွာ ျမတ္ဗုဒၶကိုယ္ ေတာ္ တိုင္ ပင္ျဖစ္ပါသည္။မဇၥ်ိမနိကယ္၌ ေတြ႔ရွိရပါသည္။သို႔ေသာ္ ထိုစဥ္က ဗုဒၶရွင္ေတာ္ သံုးစြဲခဲ့ ေသာေ၀ါဟာရမွာ ယေန႔သေဘာေပါက္ထားသည့္ အဓိပၸါယ္မ်ဳိးမဟုတ္ေပ။ ေထရ၀ါဒ ႏွင့္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ စတင္ေပၚေပါက္ရာ မဇၥ်ိမေဒသ အိႏၵိယျပည္မွ အျခားေသာ အရပ္ ေဒသမ်ားသို႔ျပန့္ပြားေရာက္ရွိသြားၾကသည္။ယင္းသို႔ျပန္႔ပြားရာတြင္ႏိုင္ငံ၏ေတာင္ဘက္မွ ျပန္႔ ပြားေသာ၀ါဒ(သာသာနာ)ကို ေတာင္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာ ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ေထရ၀ါဒ ဟူ၍ လည္းေကာင္းေခၚေ၀ၚၾကပါသည္။ ေျမာက္ဘက္ပိုင္းမွ ျပန္႔ပြားသြားသည့္ဗုဒၶဘာသာကို ေျမာက္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာ (သို႔မဟုတ္) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဟု ေခၚဆိုၾကပါသည္။ အထက္ ပါအေၾကာင္းအရာမ်ားသည္ေယဘုယ်သေဘာအားျဖင့္ေခၚဆိုေသာအမည္နာမမ်ားသာျဖစ္ၾကပါသည္။ ေထရ၀ါဒ မဟာယာန ကြဲျပားျခင္းအေၾကာင္းအရာမဟုတ္ေပ။ ေထရ၀ါဒ မွ မဟာယာန သို႔ ျမတ္္စြာဗုဒၶပြင့္ေတာ္မူသည္မွစ၍ မရိနိဗၺာန္၀င္စံေတာ္မူသည့္အထိ ေလးဆယ့္ငါး၀ါ ကာလပါတ္လံုး ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့ေသာ တရားေတာ္မွန္သမွ် ဓမၼအစဥ္ကို ဗုဒၶ၀ါဒဟု ေခၚဆို ပါသည္။ ဒီေနရာတြင္´၀ါဒ´၏ အနက္အဓိပၸါယ္မွာ ဗုဒၶ၏ တရားေတာ္အစဥ္ ဟုျဖစ္ သည္။ အယူအဆ၀ါဒတရပ္မဟုတ္ေပ။ သႆတ၀ါဒ၊ ဥေစၧဒ၀ါဒ၊စေသာ၀ါဒမ်ားႏွင့္ မေရာေထြး ေစ ရန္အတြက္ ဗုဒၶ၀ါဒ ဟု သံုးစြဲခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ပထမသဂၤ ါယနာ တင္ပြဲအၿပီးတြင္ ဗုဒၶ၀ါဒ မွ ေထရ၀ါဒ ဟူ၍ ေခၚတြင္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ယင္းအမည္ႏွစ္မ်ိဳးမွာ ေ၀ါဟာရ အားျဖင့္ မတူညီပါေသာ္လည္း အဓိပၸါယ္ကေတာ့ အတူတူပင္ျဖစ္ပါသည္။ ကမၻာ့ပညာရွင္းမ်ား ဖြင့္ဆိုသည့္ ေထရ၀ါဒ အဓိပၸါယ္ 1. Analytical School (Dr.A.C.Bouquent) 2. Conservative Buddhism (J.B. Noss) 3. Doctrine of the Elder (Christmas Hamphrey) 4. Doctrine of the Theras (M.Spiro,P.T.S) 5. Early Buddhism (Phra Medhidha-mma) 6. Early Doctrine (D.G.E.Hall) 7. Older Buddhist Community (Germany Buddhism) 8. Older of Buddhist (G.P. Malalasekera) 9. Orthodox School (J.B.Noss) 10. Older of the Bhikkhus (P.T.S) 11. Southern School (Many Schoolars) 12. Southern Buddhism (Many Scholars) 13. The Lesser Vehicle (Andrew Skiiton) 14. The Smaller Vehicle (Marie.B>Byles) 15. The School of Elder (Dr.W.Rahuha) 16. Teaching of the Elder (S.K.Datt) 17. The Original Buddhist Doctrine (P.T.S) 18. The Original Orthodox Buddhism (Dr.W.Rahuha) 19. The Way ot the Elders (Was the Orginal Tradition from the earliest.)only (Ashin Setthila) 20. Tharavada Buddhism (Canons&Commentaries) ေထရ၀ါဒနိဒါန္း သဗၺညဳတေရႊဥာဏ္ေတာ္ရွင္ ဗုဒၶဘုရားသည္ခရစ္ေတာ္မေပၚမီB.C,6-ရာစုတြင္ ေဒ၀ရဟႏွင့္ကပိလ၀တ္ႏွစ္ျပည္ေထာင္အၾကားရွိမဂၤလာလုဗၺိနီအင္ၾကင္းဥယ်ဥ္ေတာ္ျမတ္တြင္ဖြားျမင္ေတာ္မူ၍ B.c,588. သက္ေတာ္ (၃၅)ႏွစ္တြင္ဘုရားစင္စစ္ျဖစ္ လြန္ေတာ္ မူသည္ မွစ လို႔မဟာပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူသသည့္အထိ(၄၅)၀ါကကာလတိုင္ေအာင္(B.C,588-543) ေန႔ ေရာညပါေဟာေတာ္မူခဲ့ေသာ တရားေတာ္အားလံုးကိုတတိယသဂၤါယနာမတိုင္ခင္ အထိ၊ ေထရ၀ါဒ၊မဟာယာနဟူ၍မမေခၚဆိုၾကေသးပဲ`ဗုဒၶ၀စန´`ဗုဒၶေဒသနာ´ဟုသာဆိုသံုးစြဲၾကပါသည္။ သာသနာေတာ္ႏွစ္(၁၀၀)ျပည့္ႏွစ္B.C,378.တြင္ေ၀သာလီျပည္၊၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္းတို႔သည္သာသတာေတာ္၌ ၀ိနယဓမၼႏွင့္မေလွ်ာ္မညီညႊတ္ေသာအဓမၼ၀တၳဳ-၁၀-ပါး(ဒသ ၀တၳဳ က)တို႔ ကို ဘုရားရွင္၏ဓမၼ၀ိနယထဲသို႔ထည့္သြင္းကာ ျပဳျပင္ျခင္း၊ျပည့္စြက္ ျခင္း၊မ်ားကို ျပဳလု ပ္လာၾကေလ၏။ အရွင္မဟာယသမေထရ္ႀကီးသည္ထိုသတင္းကိုၾကားရသျဖင့္ေ၀သာလီျပည္ေ၀သာလီျပည္၊မဟာ၀ုန္ေက်ာင္းတိုက္သို႔ႀကြေရာက္ေတာ္မူလာ၏။ထိုအခ်ိန္တြင္၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္းတို႔သည္သံဃအလည္၌ သံဃာ့အလည္တြင္ ေရျပည့္ေသာေရႊဖလားကိုခ်ထား၍ ဥပုသ္ျပဳ တရား နာလာေရာက္ၾက ကုန္ေသာ ဒါယကာ၊ ဒါယိကာမတို႔ကိုပရိကၡ ရာဖိုးအလႈ ေငြ ထည့္ ၾကရ န္ ေဟာေျပာေလ၏။ လူတို႔သည္လည္း တတ္စြမ္းသမွ်လႈဒါန္းၾက၏၊ ထိုအခါ အရွင္မဟာကႆပမ ေထရ္ ျမတ္ႀကီးက ၀ိနည္း ေတာ္ႏွင့္မ ညီေသာေၾကာင့္ မလႈၾကရန္ ေဟာ ေျပာေတာ္မူပါသည္၊ သို႔ရာ တြင္ဓေလ့ထံုးစံျဖစ္ ေနေသာေၾကာ င့္လႈၿမဲလႈေန၏။ ဥပါသ္ေန႔ တစ္ ေန႔လံုး ရသွမွ်ေသာ အလႈ ေငြတို႔အားခြဲေ၀ယူၾက၍အရွင္မဟာယသမေထရ္အားလည္းေ၀စုတစ္ပံုေပးရာ၀ိနည္းေတာ္ႏွင့္မေလ်ွာ္ညီေသာေၾကာင့္လက္မခံႏိုင္ဟုၿငင္းပယ္ေတာ္မူလိုက္ပါသည္။ ထိုအခါ၀ဇၨီတိုင္းသားအဓမၼ၀ါဒီရဟန္းဆိုးတို႔သည္အရွင္မဟာယသမေထရ္သည္ဒါယကာတို႔၏သဒၵါတရားကိုတားဆီးပိတ္ပင္သည္ဟုဆိုကာ၊ေ၀သာလီျပည္ရွိဒါယကာတို႔အားအရွင္မဟာယသမွမွားယြင္းစြာေျပာေဟာမိပါေၾကာင္း၀န္ခံေ၀၍ေနာက္ဆံုးတြင္အရွင္မဟာသယသမေထရ္အားသံဃ့ေဘာင္မွႀကဥ္ထားေသာ`ဥေကၡပနိယကံ´ကိုျပဳႀကေလ၏။ အရွင္မဟာယသမေထရ္ျမတ္သည္လည္းေ၀သာလီၿမိဳ႕အတြင္းသို႔ၾကြေရာက္၍`ငါသည္သင္ဒါယကာတို႔ကိုအဓမၼကိုအဓမၼဟုဆိုသျဖင့္လည္းေကာင္း၊ဓမၼကိုဓမၼဟုဆိုသျဖင့္လည္းေကာင္းအၾကည္အညိဳပ်က္ေအာင္လုပ္မိေလ၏´။ အို...ဒါယကာတို႔အခါတပါး၌ဘုရားရွင္သည္၊သာ၀တၳိျပည္၊ေဇတ၀န္ေက်ာင္းတြင္သီတင္းသံုးေတာ္မူေနစဥ္၊ဤသို႔ေဟာၾကားေတာ္မူပါတယ္။``ရဟန္းတို႔ဆီး၊ႏွင္း၊ျမဴ၊တိမ္၊သူရိန္၊မီးခိုးတို႔သည္လ,ေနတို႔၏အညစ္အေၾကးျဖစ္သကဲ့သို႔၊ေသရည္ေသရက္ေသာက္စားမႈ၊ေမထုန္မွီ၀ဲမႈ၊ေရႊ- ေငြအလႈခံမႈမွားယြင္းေသာအသက္ေမြးမႈတို႔သည္ ရဟန္းတို႔အတြက္ အညစ္အေၾကး ျဖစ္၏´´ဟုေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့ပါသည္။ ထို႔အျပင္၊ ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ရာဇၿဂိဳလ္ျပည္တြင္၊အရွင္ဥပနႏၵာကိုအေၾကာင္းျပဳ ၍ေရႊ-ေငြမ်ားအားအလႈခံျခင္းကိုသိကၡာပုဒ္ေတာ္ျဖင့္တားျမစ္ေတာ္မူခဲ့၏။ ဤသို႔တရာေတာ္ကို ရွင္း လင္းေဟာ ႀကားေတာ္မူရာ၊ေ၀သာ လီျပည္သူျပည္သားတို႔သည္ အရွင္မဟာယသမ ေထရ္ သည္သာ ဘုရားအ လိုက်တရားအလိုေတာ္က်ရဟန္းစစ္၊ရ ဟန္းမွန္ျဖစ္ဟု အျမင္ မွန္ ရၾကကာ ဥပသကာအျဖစ္ခံယူၾကပါသည္။ အရွင္မဟာယသမေထရ္ျမတ္ႀကီးသည္ အဓမၼ၀ါဒီတို႔အားဆံုမရန္ႏွင့္ ဓမၼ၀ါဒီကို ပိုမို က်စ္လစ္ခိုင္မာေစရန္အတြက္ ဓမၼ၀ါဒီရဟန္းေကာင္းတို႔ႏွင့္ စုရံုးတိုင္ပင္၍ ဘုရားရွင္၏ ေဒသ နာေတာ္ျမတ္တို႔ကို ဗုုဒၶေဒသနာေတာ္မူရင္းအတိုင္းသသဂၤါယနာတင္ေတာ္မူၾကကုန္၏။ ထိုအ ခါ၀ဇၨီတိုင္းအဓမၼ၀ါဒီတို႔သည္လည္း မိမိတို႔ႏွင့္သေဘာတူရာ အဓမၼ၀ါဒီတို႔ႏွင့္ စင္ၿပိဳင္ သဂၤါ ယ နာတင္ၾကပါသည္။ထိုအဓမၼ၀ါဒီတို႔တင္သည့္သဂၤါယနာကို`မဟာသံဃိက´ဟုေခၚဆို၍ ထို ညဓမၼ၀ါဒီဂိုဏ္သားမ်ားကိုလည္း`မဟာသံဃိကဂိုဏ္း´ဟုေခၚဆိုပါသည္၊ေနာင္အခ်ိန္တြင္ မ ဟာသံဃိကမွ`မဟာယာန´ဟုေျပာင္းလဲသြားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ေထရ၀ါဒ၊မ ယာယာနတို႔၏ ကြဲျပားျခားနားျခင္းနိဒါန္သည္ျဖစ္ေပၚလာျခင္းျဖစ္ပါေတာ့သည္။ ၀ဇၨီတိုင္းသား အဓမၼ၀ါဒီရဟန္းဆိုးတို႔သည္ မိမိတို႔ မလိုက္နာမက်င့္သံုးႏိုင္ေသာ သုတ္ေတာ၊္၀ိနည္းေတာ္တို႔ကို ပယ္ႏႈတ္၍ မိမိတို႔၏ ဓေလ့အက်င့္စရိုက္ႏွင့္ ကိုက္ညီေသာ သုတ္၊၀ိနည္းတို႔ကို အသစ္တီထြင္ထည့္သြင္းၾကကုန္၏။ ၀ိနယပိဋေတာ္ငါးက်မ္းမွ ပရိ၀ါပါဠိေတာ္ကို ျဖဳတ္ပယ္ၾကၿပီး အဘိဓမၼာပိဋကေတာ္ ခုႏွစ္က်မ္းလံုးကိုလည္း လံုး၀ပယ္ျဖဳတ္ပစ္ၾကပါတယ္။ဘုရားေဟာ အဘိဓမၼပိဋကေတာ္ကို ထုတ္ပယ္ၿပီး မိမိတို႔၏စိတ္ႀကိဳက္အဘိဓမၼာက်မ္းသစ္မ်ားကို မိမိတို႔ရဲ႕ သေဘာဆႏၵအတိုင္း ေရးသားစီရင္၍၊ `ပဋိသမၻိဒါမဂၢ၊မဟာနိေဒၵသပါဠိေတာ္တို႔ကိုလည္း ဖယ္ထုတ္ၾကပါတယ္။ဇာတ ကပါဠိေတာ္မွ ဇာတ္ေတာ္အခ်ိုဳ႕ကို ပယ္ထုတ္၍ မိမိတို႔စိတ္ႀကိဳက္ ဇာတ္ေတာ္အသစ္မ်ားကို ေရးသားထည့္သြင္းၾကပါသည္။ သာသနာေတာ္ႏွင့္ မအပ္စပ္ေသာ``မဥၨဴသီရိ နိကာယ´´စေသာ ဂိုဏ္ဆန္းတို႔ကို တီထြင္သံုးစြဲၾကၿပီး၊ပရိကၡာရွစ္ပါးစသည့္ သံဃအသံုးအေတာင္တို႔ကိုလည္း စိတ္ႀကိဳက္ ျပဳျပင္စီရင္ၾကေလ၏။သကၤန္းခ်ဳပ္၀တ္ပံုမ်ားကိုလည္း လူမ်ားကဲ႔သို႔ျပဳျပင္၍ ၀တ္ရံုၾကပါသည္။ ထို၊ဤ မွသည္ ဂိုဏ္းကြဲမ်ားဆီ ထိုအဓမၼ၀ါဒီရဟန္းဆိုးမ်ား စတင္ခြဲထြက္သြားေသာ မဟာသံဃိက (ေခၚ) မဟာ သဂၤ ီတဂိုဏ္းမွစ၍ တျခားေသာ ရဟန္းတို႔သည္လည္း မိမိတို႔မလိုက္နာ မက်င့္ သံုး ႏိုင္ေသာ အခါမ်ားတြင္ မိမိတို႔အႀကိဳက္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ စီမံကာ ဂိုဏ္းအသစ္မ်ားကို တည္ေထာင္ ၾကေလ၏။ ဒုတိယသဂၤါယနာတင္ၿပီေနာက္ တတိယသဂၤါယနာ မတင္မီ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ရာေက်ာ္ ကာလအတြင္း၌ ``မဟာသံဃိက=မဟာသဂၤ ီတိဂိုဏ္မွ ေအာက္ပါဂိုဏ္မ်ား ဂိုဏ္းကြဲမ်ားအ ျဖစ္ ထပ္မံခြဲထြက္သြားၾကပါသည္၊ ၎ဂိုဏ္းကြဲမ်ားမွာ- (၁) ေဂါကုလိကဂိုဏ္း (၂) ဧက ေဗ်ာဟာရိက ဂိုဏ္း တဖန္ ေဂါကုလိဂိုဏ္းမွ- (၁) ပဏၰတၳိ၀ါဒဂိုဏ္း (၂) ဗဟုႆုတိကဂိုဏ္ ဟူ၍ ခြဲထြက္သြားပါသည္။ ထို ဗဟုႆုတဂိုဏ္းမွလည္း ထပ္မံ၍ (၁) ေစတီယဂိုဏ္း ဟူ၍ ခြဲထြက္သြားျပန္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္`မဟာသံဃိကဂိုဏ္း´မွေနာက္ထပ္ဂိုဏ္းကြဲေပါင္း ၅-ဂိုဏ္းခြဲထြက္သြားေလ၏။ ထို႔အတူပင္ ေထရ၀ါဒ ပင္မဂိုဏ္းမွလည္း ဂိုဏ္းကြဲမ်ားကို ထပ္မံ၍ ခြဲထြက္သြားျပန္ ပါသည္။၎ဂိုဏ္းကြဲမ်ားမွာ- (၁) မဟိသာသကဂိုဏ္း (၂) ၀ဇၨီပုတၱကဂိုဏ္ တဖန္ထို`၀ဇၨီပုတၱဂိုဏ္းမွလည္း။ (၁)ဇမၼဳတၱရိယဂိုဏ္း (၂) ဘၿဒာယာနိကဂိုဏ္း (၃) ဆႏၵာဂါရိကဂိုဏ္း (၄) သမၸိတိယဂိုဏ္း ဟူ၍ ဂိုဏ္းကြဲေပါင္း(၄)ဂိုဏ္းထပ္မံခြဲထြက္သြားျပန္၍ ထို `မဟိသာသကဂိုဏ္းမွလည္း (၁) သဗၺတၳိ၀ါဒဂိုဏ္း (၂) ဓမၼဂုတၱိကဂိုဏ္းဟူ၍ (၂)ဂိုဏ္းခြဲထြက္သြားျပန္ေလ၏။ ထိုသဗၺတၳိ၀ါဒဂိုဏ္းမွလည္း- (၁) ကႆပိကဂိုဏ္းဟူ ထပ္မံကာခြဲထြက္သြားၿပီး ထို ကႆပိကဂိုဏ္းမွ- (၁) သုတၱ၀ါဒဂိုဏ္းဟူ၍ ခြဲထြက္သြား၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မူလေထရ၀ါဒမွ ခြဲထြက္သြားေသာ ဂိုဏ္းကြဲေပါင္း(၁၁)ဂိုဏ္းျဖစ္သြားၿပီး၊ ေထရ၀ါ ဒဂိုဏ္းႏွင့္ မဟာ သံဃိကဟူေသာပင္မဂိုဏ္းႀကီးႏွစ္ဂိုဏ္မွ စုစုေပါင္းပင္မဂိုဏ္းမ်ားအပါအ၀င္ ဂိုဏ္းေပါင္း(၁၈)ဂိုဏ္းအထိကြဲထြက္သြားပါသည္။ထိုဂိုဏ္းႀကီး(၁၁)ဂိုဏ္း ကြဲသြားၾကပံုကို `ဒီပ ၀ံသက်မ္း´၌ ျပဆိုထားပါသည္။ ၎ေဖာ္ျပပါ (၁၈)ဂိုဏ္းအျပင္- (၁) ပုဗၺေသလိဂိိုဏ္း (၂) အပရေသလိဂိုဏ္း (၃) ရာဇဂိလိကဂိုဏ္း (၄) သိဒၶတၳိကဂိုဏ္းဟူေသာ အႏၶကဂိုဏ္း(၄)ဂိုဏ္းႏွင့္ (၁) ေဟမ၀တိဂိုဏ္း (၂) ၀ါဇိရိယဂိုဏ္း (၃) ဥတၱရာပထဂိုဏ္း (၄) ေ၀ဟုလႅဂိုဏ္း စသည္ျဖင့္ ထပ္ပံကာ ခြဲထြက္သြားေၾကာင္းကို `ကထာ ၀တၳဳ´က်မ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ သကၠတဘာသာျဖင့္ ေရးသားထားေသာ `၀သုမိႀတ´၏မွတ္တမ္း၌ တတိယ သဂၤါ ယနာေခတ္တြင္ ေထရ၀ါဒ၊မဟာယာန၊ပစၧာ၊နာဂ၊ဗသဟုသုတ သံဃာတို႔သည္၊ ၀ါဒညင္း ခုန္ၾကရာမွေန၍ ေထရ၀ါဒႏွင့္၊ မဟာယာန ကြဲျပားသြားေၾကာင္းကို ေရးသားထားပါ၏။ ၀သုမိၾတ၏မွတ္တမ္းတြင္ ေထရ၀ါဒကို `သဗၺတၳိ၀ါဒ´ဟုမွား ယြင္းစြာေဖာ္ျပ ထား သ ည္ကို ေထာက္ရႈ၍ ၀သုမိၾတ မွတ္တမ္းေရးခ်ိန္တြင္ အိႏၵိယျပည္ႀကီးတြင္ ေထရ၀ါဒ မူရင္း စစ္ စစ္မရွိေတာ့ေၾကာင္းကို သိရွိႏိုင္ေပ၏။ သကၠတစာေရးဆရာႀကီး`ဘဗ်´၏မွတ္တမ္းတြင္ ၀ိဘဇၨ၀ါဒီဂိုဏ္းဟူ ေသာအမည္ကို ေတြ႔ရွိရၿပီး ၎၀ိဘဇၨ၀ါဒီဂိုဏ္းအမည္ကို အထက္တြင္ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ ဂိုဏ္း(၁၈)ဂိုဏ္း၌ မပါ ရွိေပ၊ ထို၀ိဘဇၨ၀ါဒီဂိုဏ္းသည္ ေထရ၀ါဒပင္မဂိုဏ္အတြက္ လြန္စြာအေရးပါေသာ ဂိုဏ္း ႀကီးျဖစ္သည္။ ေထရ၀ါဒ ႏွင့္ မဟာယာန ေထရ၀ါဒဟူသည္ ဗုဒၶျမတ္စြာ (၄၅)၀ါတိုင္တိုင္ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့ေသာ သုတ္၊၀ိနည္း၊အဘိဓမၼာ တည္းဟူေသာတရားေတာ္ျမတ္တို႔ကို ျပဳျပင္ျခင္း၊ပယ္ႏႈတ္ျခင္း၊ ျပင္ဆင္ျခင္း၊ျဖည့္စြက္ျခင္း လံုး၀မျပဳဘဲ ျမတ္စြာဘုရားေဟာေတာ္မူခဲ့သည့္အတိုင္း မူရင္း က်က်က်င့္သံုးလိုက္နာၾကေသာ သူတို႔၏ ၀ါဒကိုေခၚဆိုျခင္းျဖစ္၏။ မဟာယာနဟူသည္ကား ဗုဒၶျမတ္စြာေဟာႀကားေတာ္မူခဲ့သည့္ သုတ္၊၀ိနည္းအဘိဓမၼာ တရားေတာ္ ပိဋကေတာ္အား မိမိတို႔စိတ္ႀကိဳက္မိမိတို႔လိုရာဆြဲသြင္းကာ ျပဳျပင္ျပင္ဆင္ စီရင္ ထာေသာ၀ါဒျဖစ္သည္ဟု အက်ဥ္းအားျဖင့္မွတ္သားထားရပါမည္။ မဟာယာနႏွင့္ပတ္သက္၍ ဆရာေတာ္ႀကီးတပါးက ေအာက္ပါအတုိင္း မွတ္ခ်က္ ေပး ဘူး၏ ``ဖုဆိုးအေဟာင္းအႏြမ္းတကြင္းသည္ အေပါက္မ်ား ဟိုမွဒီမွ ေပါက္လာေသာေၾကာင့္ ထိုအေပါက္တို႔အား အျခားေသာဖုဆိုးစျဖင့္ ဖာရင္းဖာရင္ျဖင့္ အႀကိမ္အေရအတြက္မ်ားလာ ေသာအခါ ထိုမူရင္းပုဆိုးသားသည္ မရွိေတာ့ပဲ ဖာအေထးတို႔ျဖင့္သာျဖစ္သြားသလိုပဲ´´ ထို႔အ တူမဟာယာနသည္လည္း မိမိတို႔စိတ္ႀကိဳက္စိတ္ျပင္လိုက္၊မိမိတို႔မလိုက္နာႏိုင္ေသာ တရား ေတာ္တို႔ကို ထုတ္လိုက္၊ မိမိတို႔သေဘာက်ရာမ်ားကို ထည့္လိုက္ျဖင့္ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ မူရင္း တ ရားေတာ္မ်ားမွာ မက်န္ရွိသေလာက္ျဖစ္သြားၿပီး မိမိတို႔စိတ္ႀကိဳက္ ျပဳျပင္ထားေသာ တရားအ သစ္ခ်ည္သာက်န္ေတာ့ေၾကာင့္ ´´မိန္႔ၾကားဖူးေလ၏။ မဟာသံဃိက မွ မဟာယာနသို႔ A.D.40,အေစာပိုင္းခန္႔တြင္အိႏၵိယျပည္၊မာဂဓတိုင္းတြင္ သုဂၤမင္းဆက္ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းၿပီးေနာ က္ `ကုသွ်န္´လူမ်ိဳးတို႔သည္အိႏၵိယျပည္ အေနာက္ေျမာက္ရွိ ေဒသႀကီးတစ္ခုလံုးကို သိမ္းပိုက္ ၿပီး A.D-40,ရာစုမွစ၍ ကကုသွ်န္မင္ဆက္ အင္ပါရာကိုတည္ေထာင္၏၊၎ ကုသွ်န္မင္း ဆ က္တို႔တြင္ A.D-120,မွ A.D-162,အထိ နန္တက္သြားေသာ `ကနိသွ်က´ဘုရင္သည္ တန္ဘိုး အထြားဆံုးေသာမင္းျဖစ္သည္။ ထိုကနိသွ်ကမင္းသည္ မူလက ပါရွန္းဘာသာ၀င္မင္းတပါးျဖစ္၍ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာကိုသက္၀င္ယံုၾကည္လာၿပီး ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကိုလည္း အႀကီးအက်ယ္အား ေပး ခ်ီေျမွာက္ ေထာက္ပန္႔ခဲ့ေလ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ျပည္သူတို႔က ထို ကနိသွွ်ကမင္အား `ဒုတိယ အာေသာကမင္း´ဟုတင္စားေခၚဆိုၾကေလ၏။ ကနိသွ်ကမင္းသည္ ပင္မေထရ၀ါဒ၏ ဂိုဏ္ဒကြဲျဖစ္ေသာ သဗၺတၳိ၀ါဒီ ဂိုဏ္းအား ကိုး ကြယ္သည့္အေလွ်ာက္ ေထရ၀ါဒသဗၺတၳိ၀ါဒဂိုဏ္းသည္ တန္ခိုးထြားလာပါသည္။ ကနိသွ်ကမင္း၏လက္ထက္တြင္ အိႏၵိယျပည္တြင္ ဂိုဏ္းအခ်င္းခ်င္း ညီညြတ္ျခင္း မရွိဘဲ အမ်ိဳမ်ိဳးကြဲျပားေနေသာေၾကာင့္ ျပန္လည္စည္းလံုးညီညြတ္ေစရန္ ဂိုဏ္းေပါင္းစံုမွ သံဃာေတာ္အပါး(၅၀၀)တို႔အား ပင့္ဖိတ္၍စည္းေ၀းေတာ္မူၾကရာ ထိုစည္းေ၀းပြဲ၏ ဆံုး ျဖတ္ ခ်က္အရာ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ ပိဋကေတာ္မ်ားအား သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေစရန္အတြက္ သဗၺတၳိ ၀ါဒီ ဂိုဏ္းမွ မေထရ္ႀကီး အရွင္၀သုမိၾတ ဦးေဆာင္ေတာ္မူၿပီး သဂၤါယနာတင္ေတာ္မူရန္ ဆံုးျဖတ္ ေတာ္မူကာ သဂၤါယနာတင္ေတာ္မူခဲ႔ၾကပါသည္။ သို႔ရာတြင္ ၎သဂၤါယနာကို ေထရ၀ါဒ သဂၤါယနာ(၆)တန္၌ ထည့္သြင္းေရတြက္ထားျခင္းမရွိေပ။ ကနိသ်ွကမင္းသည္ အိႏၵိယျပည္၌သာမကဘဲ ျပည္ပရွိႏိုင္ငံမ်ားသို႔လည္း ဗုဒၶသာသ နာေတာ္ျပန္႔ပြားေအာင္ သာသာနာျပဳေတာ္မူခဲ့သည္။၎၏လက္ထက္တြင္ အိမ္နီးခ်င္း အိမ္နီး ခ်င္းႏိုင္ငံတို႔တြင္ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ထြန္းကားျပန္႔ပြားခဲ့ေလ၏။ ထိုကနိသွ်ကဘုရင္ သဂၤါယနာတင္စဥ္က မဟာယာနဟူေသာအမည္ကိုမသံုးစြဲ ေသးေပ၊A.D-2,ရာစုမွ A.D-4,ရာစုအတြင္း၌ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၀င္ရဟန္းတို႔သည္ မိမိတို႔ ၏ဂိုဏ္၏နာမည္ကို အေပၚစီးမွေန၍ `မဟာယာန´မဟာ-ႀကီးက်ယ္ေသာ၊ယာန-ယ်ာဥ္ဟု အထက္စီကေနနာမည္ေပးၿပီး၊မိမိတို႔ႏွင့္ သေဘာထားမတိုက္ဆိုင္သည့္ ဘုရားေဟာေတာ္မူ သည့္တရားေတာ္မူရင္းအတိုင္းလက္ခံက်င့္သံုးေတာ္မူသည့္`ေထရ၀ါဒ´ဂိုဏ္၀င္သံဃာေတာ္အရွင္ျမတ္တို႔အား ႏွိပ့္ခ်ေသာအေနျဖင့္ `ဟိနယာန´ဟုေခၚဆို၏။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ မဟာယာနဂိုဏ္းသည္ တိဗက္၊ဆစ္ကင္း၊ဘူတန္၊နီေပါ၊မြန္ဂိုလီးယား၊ တရုတ္၊ကိုရီးယား၊ဗီယက္နာမ္၊ဂ်ပန္ႏိုင္ငံတြင္ ထြန္းကားျပန္႔ပြား၍၊ေထရ၀ါဒဂိုဏ္သည္လည္း အိႏၵိယျပည္မွတျဖည္းျဖည္းအားနည္း၍ သီဟိုဠ္(သီရိလကၤာ)၊ျမန္မာ၊ ထိုင္း၊လာအို၊ ကေမၺာဒီး ယား၊စေသာနိုင္ငံမ်ားတြင္ေရာက္ရွိျပန္႔ပြားသြားေလသည္။ သုေတသီအခ်ိဳ႕က ပင္မေထရ၀ါဒထြန္းကာရာႏိုင္ငံ ေတာင္ပိုင္းအရပ္တြင္ တည္ရွိ ၾကသျဖင့္`ေတာင္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာဟုလည္းေကာင္း´မဟာယာနထြန္းကားရာအရပ္သည္ ေျမ ာက္ပိုင္းအရပ္တြင္တည္ရွိသျဖင့္ `ေျမာက္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာ´ဟုလည္းေကာင္းေခၚဆိုၾကပါသည္။ (မိမိအက်ိဳး၊ သူတပါး၏အက်ိဳး၊ ထိုႏွစ္မ်ိဳးအား၊ သည္ပိုးရြက္ေဆာင္ႏိုင္သူမ်ားျဖစ္ႏိုင္ၾကပါေစ) ဓမၼ၀ီရ အရွင္ေတဇနိယ (ေခတၱ-သီရိလကၤာႏိုင္ငံ) ဆုိက္မ မ်ွေ၀လုိ္က္ပါတယ္ ခင္ဗ်ာ...